Milliyetçi Fevzi Çakmak
Yaşamının yarısından fazlasını savaş meydanlarında geçiren, 10 Nisan 1950"de vefat eden Türkiye"nin ikinci ve son mareşali Fevzi Çakmak, İzmir"in Yunan ordusu tarafından işgaline karşı durması başta olmak üzere verdiği kararlarla milli mücadelenin en önemli isimlerinden biri olarak tarihteki yerini aldı.
Türkiye Büyük Millet Meclisi ordusunun ikinci, Türkiye Cumhuriyeti Devleti"nin ilk Genelkurmay Başkanı Mareşal Fevzi Çakmak, 12 Ocak 1876"da İstanbul Anadolu Kavağı"nda dünyaya geldi. Babası Çakmakoğulları’ndan Tophane kâtibi Miralay Ali Sırrı Bey, annesi Varnalı Müftü Hacı Bekir Efendinin kızı Hasene Hanım’dır.
"Mustafa Fevzi" adını
alan Fevzi Çakmak, 10 yaşında Selanik"te askeri ortaokula başladı. Daha
sonra 1887"de İstanbul"da Soğukçeşme Askeri Ortaokuluna geçen Fevzi
Çakmak, buradaki eğitimini tamamladıktan sonra Mart 1890"da başladığı
Kuleli Askeri Lisesini Şubat 1893"te ikincilikle bitirdi.
Aynı yıl
Kara Harp Okuluna geçen, burayı da piyade subayı olarak tamamlayan
Fevzi Çakmak, başarıları dolayısıyla kurmay sınıflara devam hakkı
kazanarak Harp Akademisine geçti. 16 Mart 1897"de üsteğmen, 25 Aralık
1898"de de kurmay yüzbaşı unvanıyla akademiden mezun olan Fevzi Çakmak,
Genelkurmay Başkanlığı Karargahı"na atandı.
Çakmak, burada
karargah subaylığı, Metroviçe Tümeni Karargah Subaylığı, Taşlıca
Mutasarrıfı ve Komutanlığı, Mürettep Kosova Kolordusu Kurmay Başkanlığı,
Mürettep Garp Ordusu Kurmay Başkanlığı, Nizamiye Yakova Tümen
Komutanlığı, Kosova Kuvayi Umumiyesi Kurmay Başkanlığı, Vardar Ordusunda
Şube Müdürlüğü görevlerini yürüttü.
22 Aralık 1914"de 5"inci Kolordu Komutanlığı"na getirilen Fevzi Çakmak, 2 Mart 1915"te mirliva (tuğgeneral) unvanını aldı.
Birinci
Dünya Savaşında kolordusu ile Çanakkale savaşlarına katılan Fevzi
Çakmak, savaş sonunda Atatürk"ün Anafartalar Grup Komutanlığından
ayrılması üzerine bu göreve vekalet etti ve düşman bu cepheden ayrılana
kadar görevini sürdürdü.
Ardından 2"nci Kafkas Kolordusu
Komutanlığı ve 2"nci Ordu Komutanlığı görevlerinde bulunan Fevzi Çakmak,
28 Temmuz 1918"te korgeneralliğe (ferik) yükseldi. Fevzi Çakmak,
Mondoros Mütarekesi"nin imzalanmasının ardından 24 Aralık 1918"te de
Genelkurmay Başkanlığına atandı, bu makamda bulunduğu sürece pek çok
silah ve cephanenin düşman eline geçmesini de önledi.
İzmir"in Yunan ordusu tarafından işgaline karşı çıktı
Mondoros
Mütarekesi"nin tek taraflı uygulanması ve İzmir"in Yunan ordusu
tarafından işgaline karşı çıkan Fevzi Çakmak, 1919 yılı mayıs başlarında
Yunanlıların İzmir"e çıkarma yapma hazırlıkları sürerken, Harbiye
Nazırı Şakir Paşa"nın makamında bulunmadığı kısa bir süreden
yararlanarak, İzmir"deki Kolordu Komutan Vekili Albay Süleyman Fethi
Bey"e "Çıkarılan devriyelerin peyderpey miktarlarının artırılarak
Yunanlıların İzmir"i işgal etmeleri ve bir oldu bitti yaratmaları
muhtemeldir. Bunun için derhal Averof zırhlısı komutanına, badema
(bundan sonra) devriye çıkarılırsa, bunları Türk birliklerinin silahla
karşılayacağını tebliğ ediniz." telgrafını çektirdi.
Bu tebliğe
karşılık Süleyman Fethi Bey"in "Dinlemeyip çıktıkları takdirde bu emir
yerine getirilecek midir?" sorusuna da "Tereddüt edilmeden ateş
edileceği" yanıtını verdi.
Tebliğ etkisini gösterdi, işgal gününe
kadar bir daha Yunan devriyeleri İzmir"e ayak basmadı. İtilaf
devletlerinin baskısı ile Fevzi Paşa Genelkurmay Başkanlığından
uzaklaştırılırken Yunanlılar da 15 Mayıs 1919 günü İzmir"e çıktı.
Daha
sonra Fevzi Çakmak önce 1"inci Ordu Komutanlığına, ardından 3 Şubat
1920"de Harbiye Nazırlığına (Milli Savunma Bakanlığına) atandı.
Fevzi
Çakmak, bu görevi sırasında Milli Mücadeleye değerli hizmetlerde
bulunurken, İstanbul"dan birçok silah ve cephanenin Anadolu"ya taşınması
ve değerli komutanların Anadolu"ya geçmesinde rol oynadı.
Paris Barış Konferansı’nın Türkiye hakkında aldığı kararları kabul etmedi. Bu arada İstanbul’dan Ankara’ya silah, cephane ve insan kaçırma konusundaki çalışmalarına hız verdi. Anadolu’daki harekâtın güçlenmesi için bütün gücüyle çalıştı ve her yeni gelişmeyi Mustafa Kemal’e bildirdi. Nihayet İngilizler İstanbul’u resmen işgale başlayınca Fevzi Paşa da makamından düşman askerleri tarafından çıkarıldı (16 Mart 1920). İstanbul müttefik kuvvetler tarafından resmen işgal edilince Fevzi Çakmak, Harbiye Nazırlığı görevinden 21 Nisan 1920"de ayrılarak Anadolu"ya geçti.
Artık İstanbul’da yapılacak bir şey olmadığını
anlayan Fevzi Paşa, Beykoz’daki evinden
gizlice Ankara’ya doğru yola çıktı. Fevzi Paşa’nın
geçeceği yollarda önlemler alarak onu
yakalamak istediler. Ancak bütün
engellemelere karşın Ankara’ya ulaşabildi. O sırada toplantıda olan Büyük
Millet Meclisi (TBMM) üyeleri Fevzi
Paşa’nın hep birlikte karşılanmasını kararlaştırdı ve karşıladı. Fevzi Paşa’nın Ankara’ya gelişi ve TBMM’de yaptığı
konuşma metni bir tamim olarak bütün
memlekete ve ordu birliklerine gönderildi.
Fevzi Çakmak Anadolu"ya geçtikten sonra Ankara hükümetince 3
Mayıs 1920"de Kozan Milletvekili sıfatıyla Milli Savunma Bakanlığına ve
Bakanlar Kurulu Başkan Vekilliğine seçildi. Burada çalışmalara başlayan
Fevzi Çakmak, yeni ordunun kurulmasında büyük rol oynadı.
İdamına karar verildi
İstanbul
hükümeti tarafından Anadolu"ya geçmesi hoş karşılanmayan Fevzi Çakmak
için 27 Mayıs 1920"de İstanbul 1"inci İdare-i Örfiye Divan-ı Harbi
tarafından gıyaben askerlikten uzaklaştırılmasına, nişan ve
madalyalarının geri alınmasına ve idamına karar verildi.
9 Kasım
1920"de Genelkurmay Başkanı Albay İsmet Bey"in Batı Cephesi Kuzey Kesimi
Komutanlığı"na atanarak ayrılması nedeniyle Genelkurmay Başkan
Vekilliğini de üstlenen Fevzi Çakmak"ın rütbesi İkinci İnönü Zaferi"nin
ardından 3 Nisan 1921"de TBMM tarafından orgeneralliğe (Birinci Ferik)
yükseltildi.
Fevzi Çakmak, Eskişehir ve Kütahya"da istenilen
sonucun alınamaması üzerine halkta ve ordu içerisindeki moral
bozukluğuna karşı gerek TBMM"de yaptığı konuşmalarla gerekse verdiği
beyanatlarla moral yükselten kişi oldu.
Fevzi Paşa, Kozan milletvekili olarak katıldığı TBMM tarafından kurulan İcra Vekilleri Heyetine (Bakanlar Kurulu) Müdâfaa-i Milliye Vekili (Milli Savunma Bakanı) seçildi. İcra Vekilleri Heyeti de onu başkan seçti. Bu görevde bulunduğu sırada özellikle düzenli ordu kurulması konusunda büyük hizmetleri oldu. Fevzi Paşa, II. İnönü Savaşı’nın kazanılmasından sonra İsmet Bey’in (İnönü) yerine önce vekâleten, sonra asâleten Erkân-ı Harbiyye-i Umûmiyye Reisliğine getirilince vekillikten ayrıldı (5 Ağustos 1921). Sakarya Savaşı’nın kazanılmasında da büyük hizmetleri oldu.
"Düşmanın kolları mezarlarına yaklaşıyor"
Fevzi
Çakmak, moral bozukluğuna karşı gelmek için verdiği bir beyanatında,
"Düşmanın ilerlemesine karşı halkın katiyen tereddüt ve endişe etmesine
mahal yoktur. Düşmanın, Anadolu içerisine doğru uzanmak isteyen kolları
mezarlarına yaklaşıyor. Bu yeni sefer, düşmanın ölüm yolculuğudur."
ifadelerini kullandı.
Milli Savunma Bakanlığından 5 Ağustos 1921"de ayrılan ve asaleten Genelkurmay Başkanı olan Fevzi Çakmak, 12 Temmuz 1922"de Büyük Taarruz hazırlıklarıyla ilgilenmek üzere cepheye gitti. Yunan ordusunu kesin yenilgiye uğratan Başkomutanlık Meydan Savaşı’nın planları Fevzi Paşa tarafından hazırlanmıştı. Kendisine, Mustafa Kemal’in önerisiyle TBMM tarafından 31 Ağustos 1922 tarihinde mareşallik rütbesi verildi. Böylece Kurtuluş Savaşı"nın Atatürk"ten sonra ikinci mareşali Fevzi Çakmak oldu.
Kozan’dan ve İstanbul’dan olmak üzere iki kez Millet Meclisi üyeliği yapan Fevzi Paşa, 30 Ekim 1924’te, asker olan milletvekillerinin politikayı ya da askerliği seçmeleri istenince çok sevdiği askerlik mesleğini tercih etti. İstanbul milletvekilliğinden ayrılarak Erkân-ı Harbiyye-i Umumiyye Reisliği görevini 12 Ocak 1944’te yaş haddinden emekli oluncaya kadar sürdürdü.
"Ordunun politikaya karışmasına razı olamam"
Büyük
Önder Atatürk"ün sevdiği, saydığı ve güvendiği bir komutan olan Fevzi
Çakmak ile Çanakkale"de başlayan dostluğu karşılıklı sevgi, saygı ve
bağlılıkla sürdü.
TBMM"deki muhalefet grubunun, Mustafa Kemal
Paşa"nın yerine kendisini geçirme fikrini açtığı Fevzi Çakmak, bunu
tereddütsüz reddetti ve şu yanıtı verdi:
"Bana böyle bir mevkiyi
layık gördüğünüz için teşekkür ederim fakat bu teklifinizi kabul
edemeyeceğim. Bu dediğiniz şey hiçbir zaman olamaz. Sizin de bu yolda
çalışmaktan vazgeçmenizi tavsiye ederim. Hepimiz bulunduğumuz mevkilere
rıza gösterecek ve el birliği ile memleketin yükselmesi için
çalışacağız; yapılacak o kadar çok işimiz var ki hepimize bol bol yeter.
Eğer bu yolu bırakarak birtakım siyasi entrikalara kapılacak olursak bu
memleketi batırırız. Buna da hakkımız yoktur. Hele ordunun politikaya
karışmasına hiçbir şekilde razı olamam. Ben bugün ordunun en sorumlu bir
yerinde bulunuyorum. Teklifinizi kabul edecek olursam yarın benim
yerime geçecek olan bir paşa da ordunun kendisine bağlı olduğuna
güvenerek beni devirir ve yerime geçer. Onu da çok geçmeden bir üçüncü
paşa taklit eder. Memleket asıl o zaman askeri diktatörlüğe doğru kayar
ve memleketin bizden beklediği hizmetlerin hiçbirisi yapılamaz."
Atatürk"ün
vefatından sonra tekrar Fevzi Çakmak"a Cumhurbaşkanlığı teklifi ile
gelindi ve "Meclis"te ve orduda çoğunluk sizi Cumhurbaşkanı görmek
istiyor." denildi.
Fevzi Çakmak ise Genelkurmay Başkanı olduğunu
belirterek, "Anayasaya göre Cumhurbaşkanı ancak Meclis"in içinden
seçilebilir" yanıtını verdi. "Peki bize aday gösterebilir misiniz?"
sorusuna da Çakmak, "Bana kalırsa bugünkü durumda Atatürk"ün yerine
geçmeye en layık olan şahıs, İsmet İnönü"dür. Bu benim sadece kendi
düşüncemdir. Fakat Büyük Millet Meclisi kimi layık görür de seçerse o
benim de Cumhurbaşkanım olur. Yeter ki bu seçilme, kanuna ve anayasaya
uygun olsun." yanıtını verdi.
İkinci Dünya Savaşı başladığında ise Fevzi Çakmak, Cumhurbaşkanı İsmet İnönü"ye her fırsatta savaşın sınırların uzağında olduğuna, orduyu kuvvetlendirecek fakat savaşın dışında kalmak için çalışacaklarına ilişkin sözleriyle, ülkenin İkinci Dünya Savaşı"na katılmamasında önemli bir rol üstlendi.
Siyasi yaşamı
Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)’ne girmesi ve milletvekili olması konusunda bizzat Cumhurbaşkanı İsmet İnönü tarafından yapılan önerileri kabul etmedi. CHP’ye duyduğu
kırgınlık dolayısıyla bu partiye karşı kurulan
Demokrat Parti (DP)’yi destekledi. Bu partinin
listesinden bağımsız aday olarak 21 Temmuz
1946’da İstanbul Milletvekili seçildi. Bir süre sonra parti yöneticileriyle
anlaşmazlığa düşerek DP’den ayrıldı (12 Temmuz 1947). Millet
Partisi’nin kurucu üyeleri arasında yer
aldı (20 Temmuz 1948) ve bu partinin şeref
başkanı seçildi.
Fevzi Çakmak, Teşvikiye Sağlık Yurdu’nda öldüğü zaman, hükümet millî yas ilân etmediği için; halk, CHP aleyhine
büyük tepki gösterdi. Beyazıt Camisi’nde
kılınan namazdan sonra çoğunluğu üniversite gençliği olmak üzere, kalabalık bir cemaatle toprağa
verildiği Eyüp Sultan’a kadar eller üzerinde
taşındı. Halkın Fevzi Çakmak’ın cenazesine duyduğu bu büyük ilgi, CHP’ye karşı gösterilen ilk açık direniş
hareketi ve İsmet İnönü’nün önemli bir siyasî yenilgisi olarak yorumlandı.
Fevzi Çakmak başarılı askerlik yaşamı boyunca
çalışkan, alçak gönüllü, sağlam iradeli ve
karakterli, dinine bağlı bir komutan
olarak sevildi ve sayıldı. En büyük
zevki kitap okumak olan Paşa, geniş
bir kültüre sahipti. Özellikle tarih, edebiyat
ve toplumbilime çok önem verirdi. Fransızca, İngilizce, Arapça ve Farsça yanında bazı Balkan dillerini de bilir, günlük politikadan hoşlanmazdı. Askerin politik çekişmelerin dışında tutulmasını savunurdu. Balkan Savaşı’nın kaybedilmesinin en büyük sebebini ordunun siyasete bulaşmış
olmasında gören Fevzi Paşa, orduyu daima
politikadan uzak tutmuştur.
Fevzi
Paşa, Harp Akademisi’nde verdiği
konferanslarını 1927’de kitap olarak
yayımladı. Tamamen kendi inceleme ve saptamalarıyla belgelere dayanan bu eserde, Balkan
felâketlerinin siyasî, sosyal ve askerî
bakımlardan tahlilini yapmaktadır. Ayrıca
Doğu cephesinde bulunduğu yıllardaki gözlem
ve incelemelerini de 1936’da kitap olarak
yayımladı. Sade bir üslûpla, askeri başarılarını öğünme vesilesi yapmadan
anlattığı eserleri harb edebiyatımızın başarılı örneklerindendir. Fevzi Paşa’nın bir hayli hacimli olan
anıları ise ailesinde olup tamamı henüz yayımlanmamıştır. Fevzi Paşa,
Başarılı hizmetlerinden dolayı çeşitli liyakat, imtiyaz, harp madalyaları ve nişanlarla
ödüllendirilmiş olan Mareşal
Fevzi Çakmak; doğal olarak da
İstiklal Madalyasına sahip olduğu gibi; Gümüş İmtiyaz Madalyası, Altın
İmtiyaz Madalyası, Altın Muharebe Liyakat Madalyası ve İstiklal Madalyası ile
Avusturya-Macaristan Harp Nişanı, Alman Kronodör Nişanı, Alman Demir Haç
Nişanı, 1. Mecidi Nişanı, 5. Mecidi Nişanı, Kılıçlı 2. Osmani Nişanı, 4. Osmani
Nişanı sahibidir.
Fıtnat Çakmak ile evlenmiş olan Mareşal Fevzi Çakmak"ın iki çocuğu vardır. İngilizce, Almanca, Fransızca, Rusça, Farsça, Arapça, Arnavutça ve Sırpça bilmekteydi.
Mareşal Fevzi Çakmak 10 Nisan 1950 Pazartesi sabahı saat 07.30"da vefat etti , İstanbul"da Eyüp Sultan Mezarlığı"nda toprağa verilmiştir.
ESERLERİ:
Garbî Rumeli’nin
Suret-i Ziyâ ve Balkan Harbinde Garp Cephesi Hakkında Konferanslar (1927), Büyük
Harb’de Şark Cephesi Harekatı (1936).
KAYNAKÇA: Falih Rıfkı Atay / Ondokuz Mayıs (1944), Süleyman Külçe / Mareşal Fevzi Çakmak (1953), Ali Fuat Cebesoy / Millî Mücadele Hatıraları (1953), Kâzım Karabekir / İstiklal Harbimiz (s. 389-396 / 650-654, 1960), Sinan Omur / Büyük Mareşal: Fevzi Çakmak (1962), Adnan Çakmak / Mareşal Fevzi Çakmak’ın Hatıraları (Hürriyet, 10 Nisan - 19 Mayıs 1975), Ali Gümüş, Kahraman Asker Mareşal Fevzi Çakmak (Tercüman gazetesi eki, 1986), Ayfer Özçelik / TDV İslâm Ansiklopedisi (c. 8, s. 190-192, 1993), Kemal Öztürk / İlk Meclis (s.149-151, Aralık 1999), Fevzi Çakmak (www.tsk.tr, 28.7.2015).
Yorumlar
Yorum Gönder